Satu langkah ke hadapan, jangan sesekali ke belakang

Selepas hampir dua dekad rundingan, Indonesia dan Malaysia akhirnya mencapai persetujuan mengenai persempadanan maritim di bahagian selatan Selat Melaka ke arah Selat Singapura dan sempadan laut wilayah di Laut Sulawesi.

Perjanjian ini adalah sebahagian daripada beberapa perjanjian yang ditandatangani oleh kedua-dua negara semasa lawatan Presiden Joko “Jokowi” Widodo ke Malaysia pada 8 Jun.

Adakah ini satu langkah ke hadapan bagi kedua-dua negara dalam memuktamadkan sempadan maritim mereka yang belum diselesaikan sejak mencapai kemerdekaan?

Artikel 3 Konvensyen Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu mengenai Undang-undang Laut 1982 (LOSC) dengan jelas menyatakan bahawa negara pantai boleh menuntut sehingga 12 batu nautika (kira-kira 22 km) laut wilayah dari garis pangkal negara pantai.

Negara pantai mempunyai kedaulatan mutlak ke atas kawasan laut wilayahnya yang terdiri daripada dasar laut dan perairan laut dalam zon yang ditentukan itu.

Melangkaui had 12 batu nautika ini, sebuah negara pantai tidak lagi boleh melaksanakan kedaulatan tetapi ia bagaimanapun boleh melaksanakan hak kedaulatan sehingga 200 batu nautika (kira-kira 370 km) “zon ekonomi eksklusif” (EEZ), atau dikenali sebagai “menangkap ikan. Kawasan”.

Di dalam ZEE, sebuah negara pantai mempunyai hak kedaulatan untuk meneroka dan mengeksploitasi, memulihara dan mengurus sumber asli perairan dan dasar laut.

Walau bagaimanapun, apabila ia berkaitan dengan sumber dasar laut, penerokaan dan eksploitasi hendaklah mengikut rejim lain yang dipanggil “pentas benua”, biasanya kaya dengan mineral dan deposit petroleum.

Menurut LOSC, kelayakan negara pantai kepada pelantar benua boleh melebihi 200 batu nautika yang diukur dari garis dasarnya.

Di satu pihak, menurut LOSC, negara pantai berhak mendapat kawasan maritim yang besar, dan mereka boleh menjadi lebih besar daripada wilayah daratannya.

Sebaliknya, negeri-negeri terletak berdekatan antara satu sama lain, jadi hampir mustahil bagi sebuah negeri pantai untuk mendapatkan keseluruhan kawasan maritim yang berhak tanpa perlu bertindih dengan negara-negara jirannya.

Di sinilah sempadan maritim antara jiran diperlukan. Inilah yang dilakukan oleh Indonesia dan Malaysia.

Baru-baru ini, Malaysia dan Indonesia telah memeterai perjanjian sempadan laut wilayah baik di Selat Melaka dan Laut Selebes.

Namun begitu, ini tidak termasuk sempadan ZEE antara kedua-dua negara di Selat Melaka dan pelantar benua Blok Ambalat.

Walaupun sesetengah pihak mungkin melihat ini sebagai satu langkah yang telah “menjual” kedaulatan mana-mana negara, inisiatif kedua-dua Presiden Jokowi dan Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim ini sebenarnya adalah cara yang sihat ke hadapan.

Jakarta dan Kuala Lumpur mampu menyelesaikan pertikaian maritim yang bertindih tanpa perlu pergi ke timbang tara pihak ketiga atau ke Mahkamah Keadilan Antarabangsa (ICJ).

Dalam rundingan, tidak mungkin ada pihak yang mengambil semua. Senario ini akan berbeza jika kes diputuskan oleh, contohnya, ICJ.

Indonesia mungkin masih ingat kerugian yang terpaksa mereka tanggung apabila ICJ memutuskan bahawa kedaulatan ke atas kedua-dua pulau Sipadan dan Ligitan adalah dengan Malaysia pada 2002.

Begitu juga, Malaysia mendapati sukar untuk mengatasi Pedra Branca, atau Batu Puteh, singkapan batu yang dianugerahkan kepada Singapura oleh ICJ pada 2008.

Apabila ICJ memutuskan bahawa Kuil Preah Vihear akan bersama Kemboja pada tahun 1962, ia akhirnya menyebabkan konflik antara Kemboja dan Thailand sehingga pertikaian itu diselesaikan pada tahun 2011.

Oleh itu, rundingan adalah penting, dan melalui rundingan, Malaysia dan Indonesia boleh berkompromi dalam mengehadkan takat tuntutan maritim mereka tanpa akhirnya tidak mempercayai satu sama lain, membolehkan kedua-duanya menikmati situasi menang-menang.

Ini bukan kali pertama Malaysia dan Indonesia memeterai perjanjian sempadan maritim.

Sebelum ini, kedua-dua negara berjiran itu telah menetapkan sempadan pelantar benua dan laut wilayah di Selat Melaka masing-masing pada 1969 dan 1970, tanpa banyak halangan. Jika ini boleh dilakukan dahulu, mengapa ia tidak boleh dilakukan sekarang?

Persempadanan maritim antara Indonesia dan Malaysia adalah hasil daripada beberapa siri proses rundingan.

Ia biasanya bermula dengan cadangan tuntutan unilateral oleh setiap negara yang menunjukkan garis sempadan lokasi yang dikehendaki oleh setiap negara.

Kebiasaannya, mesti ada perbezaan antara keduanya yang menyebabkan kawasan maritim bertindih. Rundingan biasanya untuk menangani kawasan bertindih tersebut.

Pastinya, setiap negara, pada permulaan rundingan, akan cuba sedaya upaya untuk meyakinkan pihak lawan untuk menerima cadangannya.

Walau bagaimanapun, boleh difahami bahawa tiada pihak akan menerima sepenuhnya cadangan orang lain tanpa sebarang bantahan.

Mereka akan berunding dan membuat garis panduan melalui kompromi.

Inilah sifat sebenar perundingan. Setiap pihak akhirnya akan memperoleh kurang daripada apa yang mereka inginkan pada mulanya. Hanya dengan menerima ini kedua-duanya boleh meneruskan dan menangani perkara lain yang lebih penting.

Untuk menghasilkan perjanjian sempadan maritim Jun 2023, pastinya Malaysia dan Indonesia telah melakukan yang terbaik untuk menghasilkan penyelesaian terbaik untuk kedua-dua pihak.

Walaupun perjanjian itu belum tersedia kepada orang ramai, terdapat petunjuk kukuh bahawa garis yang dipersetujui adalah kompromi yang baik antara cadangan awal masing-masing.

Tanpa mengira keputusan perjanjian Jun 2023, kedua-dua negara sekali lagi menunjukkan contoh yang baik tentang bagaimana pertikaian antara jiran boleh diselesaikan secara aman melalui rundingan.

Sebagai dua jiran yang baik, menyelesaikan sempadan muktamad adalah cara yang berkesan untuk memastikan hubungan panjang yang baik.

Seperti yang pernah dikatakan oleh Robert Frost, seorang penyair Amerika, “Pagar yang baik menjadikan jiran yang baik”. — The Jakarta Post/ANN

Mohd Hazmi Mohd Rusli ialah seorang profesor madya di Fakulti Syariah dan Undang-undang, Universiti Sains Islam Malaysia. I Made Andi Arsana ialah pensyarah di Jabatan Kejuruteraan Geodetik, Universiti Gadjah Mada, Yogyakarta.

Pandangan yang diutarakan di sini adalah pandangan penulis sendiri.