Serog ek, hutan kita, hutan kita

Komuniti orang asli di seluruh dunia telah menunjukkan bahawa mereka adalah penjaga terbaik persekitaran tradisional mereka. Hakikat bahawa ekosistem yang didiami Orang Asli kekal kaya dengan biodiversiti membuktikan bagaimana

serasi dengan pemuliharaan komuniti ini adalah dengan hidup seimbang dengan alam semula jadi. ‘Serog ek’ dalam Temiar diterjemahkan kepada ‘hutan kita’.

Penyelidikan terkini yang mengkaji kepentingan global tanah orang asli untuk pemuliharaan menambah bukti yang semakin meningkat yang menunjukkan bahawa perkongsian antara pengamal pemuliharaan, komuniti orang asli dan kerajaan akan memanfaatkan landskap bernilai ekologi untuk generasi akan datang.

Ahli antropologi secara tradisinya mengkategorikan Orang Asli di Semenanjung Malaysia kepada tiga kategori — Negrito, Senoi dan Orang Asli-Melayu — dan seterusnya mengkategorikan kepada 19 subkumpulan. Pusat Keprihatinan Orang Asli, yang ditubuhkan pada tahun 1989 oleh Dr Colin Nicholas, mendokumenkan keadaan semasa Orang Asli dan memerhatikan bahawa sesetengah puak tinggal berdekatan dengan pantai, sesetengah puak tinggal berhampiran atau dalam kawasan hutan dan sesetengah puak tinggal di kawasan bandar — semuanya hidup dalam pelbagai cara.

Selaras dengan alam semula jadi

Mata pencarian mampan Orang Asli dicirikan oleh hubungan intim dan rumit mereka

dengan persekitaran semula jadi. Mereka mempunyai pengetahuan mendalam tentang apa yang boleh dihasilkan oleh hutan, bagaimana landskap menjana semula, dan cara menuai dengan cara yang mampan dan invasif minimum. Amalan tradisional Orang Asli telah membolehkan masyarakat ini hidup dalam kapasiti alam semula jadi selama beribu tahun.

Dr Colin Nicholas menjelaskan bahawa dari segi sejarah — sebagai penduduk pertama di semenanjung — Orang Asli terlibat dalam penyertaan aktif dalam struktur ekonomi tamadun awal. Orang Asli adalah penting dalam sejarah dan warisan Malaysia yang masih kurang dihargai.

Tadbir urus sendiri dan status demokrasi Orang Asli berubah secara drastik apabila kemasukan penduduk pendatang semasa era penjajahan British. Perubahan daripada perindustrian dan pemodenan telah mengganggu cara hidup mereka dan melebihi keupayaan mereka untuk menyesuaikan diri. Mencari keseimbangan antara manusia dan alam memerlukan semua sumber pengetahuan dan pemahaman. Memasukkan pengetahuan dan perspektif tradisional dari peringkat komuniti boleh membantu membina pertimbangan yang lebih mantap untuk pemuliharaan ekosistem daripada kajian saintifik sahaja. Perkongsian antara komuniti orang asli dan saintis untuk penyelidikan, penyelidikan gunaan dan tindakan pemuliharaan patut diberi perhatian.

Sebagai contoh, dalam landskap Belum-Temenggor di Perak Utara, beberapa usaha pemuliharaan yang berjaya telah mengintegrasikan komuniti ke dalam aktiviti pemuliharaan selama lebih dua dekad.

Penduduk asli utama landskap hutan Belum-Temenggor ialah suku Temiar dan Jahai. Banci penduduk JAKOA 2022 merekodkan sekitar 7,338 penduduk dan 1,107 isi rumah dalam 35 kampung dalam landskap ini.

Di antara perkampungan orang asli ini, lelaki dan wanita bekerja dengan banyak NGO dalam kesusahan untuk melindungi dan memulihkan Central Forest Spine (CFS). Lelaki dan wanita orang asli ini dilatih dan bekerja untuk menjadi renjer, penyelidik dan hutan. Organisasi boleh mewujudkan pemilikan dan pengawasan hutan yang lebih baik melalui penglibatan aktif dengan komuniti orang asli.

WWF Malaysia, RIMAU, Pelindung, dan Perbadanan Taman Negeri Perak bekerjasama dengan Jahai dan Temiar untuk langkah pemuliharaan harimau dan anti-pemburuan haram. Pengurusan dan Ekologi Gajah Malaysia (MEME) mengupah kakitangan orang asli untuk penyelidikan dan pengumpulan data mengenai pergerakan dan tingkah laku gajah Asia itu. Persatuan Alam Semula Jadi Malaysia (MNS) melatih dan merekrut penjaga burung enggang asli serta membantu masyarakat membangunkan hasil hutan bukan kayu seperti madu Tualang dan lilin lebah. TRCRC bekerjasama dengan komuniti Jahai dan Temiar untuk matlamat berkembar pemulihan ekosistem untuk meningkatkan kesalinghubungan hutan dan pemuliharaan spesies flora terancam.

Penyelidikan baharu yang diterbitkan dalam Malayan Nature Journal Edisi Khas 2017 menyusun pilihan nama tempatan burung yang terdapat di dalam tanah air Temiar. UNESCO mengiktiraf bahasa Temiar sebagai bahasa terancam yang menekankan kepentingan mendokumentasikan kosa kata Temiar. Kajian ini sesuai untuk memelihara pengetahuan tradisional yang mungkin menyokong pelbagai bidang penyelidikan dan pemuliharaan yang berbeza.

Perhutanan Temiar Din dan Baki (kanan) mengumpul data pokok dengan TRCRC di Hutan Simpan Amanjaya. Gambar oleh pasukan TRCRC.

Usaha kolektif

Kompleks hutan Belum-Temenggor ialah kawasan tumpuan biodiversiti yang sibuk dengan ekosistem pemuliharaan aktif yang merangkumi sektor awam dan swasta, ahli akademik dan organisasi masyarakat sivil. Bersama-sama, kumpulan-kumpulan ini telah menggerakkan kasut di lapangan untuk melindungi dan memulihkan CFS di Perak Utara. Penyertaan dan perkongsian dengan komuniti orang asli terletak di tengah-tengah kejayaan pemuliharaan dalam landskap ini.

Pemuliharaan yang didorong oleh komuniti terletak di persimpangan pembangunan alam sekitar dan sosial yang memerlukan perhatian yang teliti dan khusus. Pengetahuan peribumi tradisional dapat memantapkan lagi usaha dalam pemuliharaan biodiversiti. Dasar dan pentadbiran yang melibatkan masyarakat orang asli, khususnya mengenai hak tanah, harus dilaksanakan dengan perundingan dan penglibatan daripada masyarakat itu sendiri.

Pengajaran berharga daripada pengalaman lapangan ialah tiada pendekatan yang sesuai untuk semua untuk pembangunan dan pemuliharaan yang dipacu komuniti. Komuniti orang asli dan sistem sosial adalah dinamik dan pelbagai rupa. Kerumitan istilah ‘komuniti’ dalam pemuliharaan berasaskan komuniti diwarnai dengan nuansa yang harus didekati dengan berhati-hati dan berhati-hati. Terdapat banyak pengajaran yang masih perlu dipelajari daripada masyarakat orang asli yang telah menguasai cara hidup dengan alam semula jadi tanpa memusnahkannya. Masih belum terlambat untuk menghidupkan semula hubungan kita dengan tanah air. Anda boleh melakukan bahagian anda dengan menyokong projek pemuliharaan yang merangkumi komuniti orang asli secara bermakna melalui perkongsian jangka panjang.